Ο «Κακός Ο Λύκος» Δεν Φοβίζει Πια!

Οι παλαιότερες γενιές μεγάλωσαν με το φόβο του «μπαμπούλα», του «αράπη», του «κακού λύκου» ή του «παλιατζή». Σήμερα τα ελληνόπουλα συνεχίζουν να φοβούνται, αλλά οι φόβοι τους έχουν πλέον αλλάξει αντικείμενο, το οποίο απέχει μακράν από εκείνο των παλαιότερων γενιών.

Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, που διεξήχθη σε παιδιά δημοτικών σχολείων όλη της χώρας, οι φόβοι των παιδιών τα τελευταία χρόνια άλλαξαν περιεχόμενο. Τώρα τα παιδιά φοβούνται μήπως τα χτυπήσει αυτοκίνητο ή μήπως πάθουν ηλεκτροπληξία, φοβούνται τη φωτιά, την πτώση από μεγάλο ύψος, τους κλέφτες, αλλά και την αποτυχία στις εξετάσεις, μάλιστα οι φόβοι τους είναι εντονότεροι και μεγαλύτεροι σε σχέση με συνομήλικους τους από άλλες δυτικές χώρες. Όσο για τα ερεθίσματα που προκαλούν φόβο στα παιδιά, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι απλώς αντικατοπτρίζουν τους κινδύνους από τους οποίους προσπαθούν να προφυλάξουν σήμερα οι γονείς και που όντως μπορεί να τα απειλήσουν πολύ περισσότερο από το μυθικό μπαμπούλα. Το πιο τρομοκρατικό τέρας για τα μικρότερα παιδιά είναι το αυτοκίνητο.

Οι ερευνητές ταξινόμησαν τους φόβους σε επτά κατηγορίες:

·Φόβος για κίνδυνο και θάνατο (π.χ. ατυχήματα, φυσικές καταστροφές)
 

·Φόβος για το άγνωστο (π.χ. σκοτάδι)
 

·Φόβος για την αποτυχία και την κριτική (π.χ. τιμωρία, κακοί βαθμοί)
 

·Φόβος για τα μέσα μεταφοράς / αγοραφοβία, ασανσέρ, λεωφορεία. Συνωστισμός.
 

·Φόβος για τα ζώα (π.χ. ποντίκια, αράχνες, σκύλους)
 

·Φόβος για το σχολείο (εξετάσεις)
 

·Φόβος για ιατρικές επεμβάσεις (επίσκεψη στο γιατρό, νοσοκομείο)

Στις τέσσερις σελίδες του ερωτηματολογίου διένειμαν σε παιδιά δημοτικών σχολείων όλης της χώρας περιέχονταν 80 ερεθίσματα πιθανά να προκαλέσουν φόβους, τα οποία διατυπωμένα έτσι ώστε να περιγράφουν καταστάσεις, αντικείμενα, πρόσωπα, πράγματα κ.α. Οι ερωτώμενοι μαθητές καλούνταν να επιλέξουν τις λέξεις που περιγράφουν καλύτερα πόσο πολύ φοβούνται. Τα αποτελέσματα της έρευνας επέδειξαν πως οι πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία και τη σωματική τους ακεραιότητα φοβίζουν  περισσότερο τα παιδιά, όσο και η ενδεχόμενη αποτυχία τους και η κριτική από τους άλλους. Τα ποσοστά που έλαβαν αυτές οι δύο κατηγορίες έφτασαν το 71,1% και 63,6% αντίστοιχα. Αλλά και ο φόβος για το άγνωστο συγκέντρωσε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό ανάμεσα στις απαντήσεις των παιδιών (53,7%), για την εικόνα στο σχολείο (48,6%), για τα ταξίδια και τις συναθροίσεις (48,5%). Ο σύγχρονος τρόπος ζωής προσφέρει άλλωστε υλικό στα ελληνόπουλα για τους φόβους τους. Όπως και στους γονείς τους, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις πρώτοι καταλαμβάνονται από το συναίσθημα του φόβου, προτού το μεταδώσουν και στα παιδιά τους μέσα από συμβουλές, υποδείξεις, οδηγίες.

Ο υπ’ αριθμόν ένα φόβος των παιδιών στην Ελλάδα, τόσο για τα αγόρια, όσο και για τα κορίτσια «μήπως με χτυπήσει αυτοκίνητο» συμπυκνώνει όλη την ανησυχία – η οποία συχνά γίνεται υστερία- των γονιών σχετικά με τους κινδύνους που διατρέχουν οι λιλιπούτειοι, ενώ παράλληλα καταδεικνύει αυτό που εισπράττουν από την παρουσίαση του ζητήματος «οδική ασφάλεια – μετακίνηση» τα ίδια τα παιδιά, ότι δηλαδή δεν αισθάνονται ασφαλή ως επιβάτες οχήματος ή ως πεζοί. Όπως λένε οι ειδικοί, πρόκειται για τους φόβους που αποκτούν συνήθως λόγω των υποδείξεων που τους κάνουν οι  μεγάλοι. Το ίδιο καταστροφικό αποτέλεσμα με τις γονεϊκές υποδείξεις έχει και η τηλεόραση, η οποία ενοχοποιείται σημαντικά για το φόβο που αισθάνονται τα παιδιά απέναντι στο ενδεχόμενο μιας επίθεσης από εχθρική χώρα (η επίθεση στο Ιράκ έδωσε προφανώς τροφή στους φόβους των παιδιών), αλλά και απέναντι στους κλέφτες.

Βία στο σπίτι και στην κοινωνία
Τα παιδιά υπήρξαν μάρτυρες βίας στο σπίτι, στο σχολείο ή την κοινωνία είναι εκείνα που διακατέχονται από έντονες, σοβαρές φοβίες και που μπορεί στο μέλλον να παρουσιάσουν ψυχολογικά προβλήματα. Οι συναισθηματικές τους αντιδράσεις, περιλαμβάνουν φόβο, θυμό ή τάσεις απομόνωσης. Επίσης, εκείνα που έζησαν ένα καταστροφικό γεγονός, συχνά χρειάζονται τη βοήθεια των γονιών, των δασκάλων και ειδικών, προκειμένου να αποφύγουν τη μακροπρόθεσμη συναισθηματική βλάβη,

Ο συναισθηματικός τραυματισμός ή το ψυχολογικό τραύμα είναι ουσιαστικά μια κανονική αντίδραση σε ένα δυσάρεστο γεγονός. Περιλαμβάνει τη δημιουργία συναισθηματικών αναμνήσεων σχετικά με το καταστροφικό συμβάν, που διατηρούνται βαθιά στη μνήμη.

Ο φόβος είναι μεταδοτικός
Οι τυπικές αντιδράσεις των παιδιών της προσχολικές ηλικίας περιλαμβάνουν φόβο αποχωρισμού από τους γονιούς, κλάμα, ουρλιαχτά, ακινησία ή υπερκινητικότητα, τρέμουλο, φοβισμένη έκφραση προσώπου και συμπεριφορά υπερβολικής προσκόλλησης. Μπορεί ακόμη να παλινδρομήσουν σε συμπεριφορές χαρακτηριστικές μικρότερων ηλικιών τις οποίες είχαν ξεπεράσει )πιπίλισμα του αντίχειρα, ενούρηση κ.λπ.). ανάλογες είναι και οι αντιδράσεις των παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας. Πιθανόν να αντιδράσουν με τάσεις απομόνωσης, αρνητισμό και δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής. Ακόμη έχουν παρατηρηθεί, προβλήματα στον ύπνο, εφιάλτες, παράλογοι φόβοι, εκνευρισμός, σχολική άρνηση και ξεσπάσματα θυμού. Επίσης, είναι συχνή η ύπαρξη παραπόνων για κοιλόπονο, πονοκεφάλους ή άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Επιπλέον, μπορεί να εμφανιστούν κατάθλιψη, άγχος, αισθήματα ενοχής και συναισθηματικό μούδιασμα. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας επηρεάζονται έντονα από τις αντιδράσεις των γονιών τους στο αντικείμενο του φόβου τους. Γι΄ αυτό χρειάζεται προσοχή στη συμπεριφορά μας στον τρόπο που εξηγούμε τι πρέπει αν προσέχουν, γιατί μπορεί να τα στιγματίσουμε.

Χαρακτηριστικά στοιχειά της έρευνας
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν οι απαντήσεις των παιδιών ανάλογα με την τάξη φοίτησής τους στο δημοτικό σχολείο. Προκύπτει για παράδειγμα, ότι ο φόβος για τα μικρά ζώα μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Αντιστρόφως ανάλογη θέση όμως καταλαμβάνουν στη ζωή  των μεγαλύτερων παιδιών, κάποιοι άλλοι φόβοι που συνδέονται με αντικείμενα (οπότε και εξαλείφονται ευκολότερα με τη βοήθεια της λογικής), αλλά με καταστάσεις.  Όσον αφορά το φύλο και το πώς επηρεάζει το συναίσθημα του φόβου, τα αποτελέσματα δεν εξέπληξαν καθόλου τους ερευνητές. Τα κορίτσια αναδεικνύονται περισσότερα φοβισμένα σε σχέση με τα συνομήλικα τους αγόρια.  Σε όλες τις περιπτώσεις οι απαντήσεις τους διατηρούν μια διαφορά που κυμαίνεται από 3 έως 13 ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με αυτές των αγοριών. Όπως παρατηρούν οι ερευνητές, τα στοιχεία αποτυπώνουν πλήρως την ελληνική πραγματικότητα, που επιβάλλει στα αγόρια να συμπεριφέρονται ως άνδρες θαρραλέοι και ατρόμητοι, ακόμη και στο νηπιαγωγείο, σε αντίθεση με τα κορίτσια που επιτρέπεται αν έχουν ευαισθησίες και φόβους και κυρίως να μην ντρέπονται να το δείξουν.

Μια ζεστή αγκαλιά και όχι τιμωρία

Οι γονείς μπορούν με την συμπεριφορά του σαν βοηθήσουν ένα φοβισμένο παιδί. Να του εμφυσήσουν με τον τρόπο τους ασφάλεια και αυτοπεποίθηση και αν του δείξουν έμπρακτα την αγάπη τους.

·Να βρουν τρόπους να μην εκθέτουν το παιδιά στο αντικείμενο του φόβου του
 

·Να ενθαρρύνουν το απιδιά να συζητήσει το πρόβλημα, χωρίς να το εξαναγκάσουν.Να του εξηγήσουν ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει κανείς στεναχώρια και φόβο.
 

·Να δώσουν χρόνο στο παιδιά να συνειδητοποιήσει τι αισθάνεται και να εκφράσει τα συναισθήματα του.
 

·Να επιτρέψουν στο παιδί να κλάψει, χωρίς να το υποχρεώσουν να φανεί γενναίο.
 

·Προσπαθήστε να μειώσετε στο ελάχιστον τις καταστάσεις που προκαλούν άγχος στο παιδί.
 

·Αγκαλιάστε το παιδί και προσπαθήστε να του αλλάξετε γνώμη για το φόβο του με βίαιο τρόπο ή με τιμωρίες γιατί το μόνο που καταφέρνετε είναι να το τρομάξετε ακόμη περισσότερο.
 

·Σε περίπτωση έντονης και οδυνηρής φοβίας, καλό είναι να ζητήσετε τη γνώμη ενός ειδικού παιδοψυχολόγου, που είναι σε θέση με την κατάλληλη ψυχολογική θεραπεία να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Κι όμως το σχολείο μπορεί να βοηθήσει!

·Στο σχολείο είναι σημαντικό ν αφιερωθεί χρόνος σε μια εποικοδομητική συζήτηση σχετικά με ερεθίσματα που προκαλούν φόβο στα παιδιά, ακόμα και αν είναι σε βάρος του μαθήματος.
 

·Οι συζητήσεις στο σχολείο μπορεί να έχουν θεραπευτικό χαρακτήρα και καλύτερα αποτελέσματα, δεδομένου ότι τα παιδιά λειτουργούν σαν ομάδα, γεγονός που τα βοηθά μέσα από διάφορες συζητήσεις ή εκδηλώσεις να ξεπερνούν πιο εύκολα τους φόβους τους και να αισθάνονται ασφάλεια. (π.χ. με εθελοντικές προσπάθειες προς τα θύματα της καταστροφής των σεισμών).
 

·Με τη βοήθεια των δασκάλων αλλά και των παιδοψυχολόγων, το σχολείο θα τα βοηθήσει να αναπτύξουν τρόπους εντοπισμού και αντιμετώπισης του άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων.
 

·Αυτό που επίσης μας έχει διδάξει η έρευνα και η παρατήρηση είναι ότι πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και παρατηρητικοί με τα παιδιά. Προσεκτικοί στη συμπεριφορά μας. Δεν χρειάζεται να τα φοβίζουμε, προσπαθώντας να τους επιστήσουμε την προσοχή για ορισμένα πράγματα. Με την υπερπροστασία δεν διδάσκουμε ασφάλεια και εμπειρία. Δεν χρειάζεται να περιγράφουμε στο παιδί μας σκηνές ηλεκτροπληξίας ή θανάτων στην άσφαλτο για να το μάθουμε να προσέχει πώς να βγάζει ένα καλώδιο ή πώς να περνάει απέναντι στο δρόμο, οι υπερβολές δεν βοηθούν, ούτε χρειάζεται αν τα επιβαρύνουμε με τα δικά μας άγχη. Ένα μόνιμο, ψυχοφθόρο και αδικαιολόγητο «πρόσεχε» μπορεί να αποβεί μοιραίο για ένα παιδιά.
 

·Εκπληκτικό αλλά και ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το μεγάλο ποσοστό (πάνω από 50%) της έρευνας που δείχνει ότι οι γονείς με φοβίες και παράλογα άγχη για ενδεχόμενες ασθένειες, για τα ατυχήματα, για τα ζώα κ.λπ. γαλούχησαν φοβισμένες γενιές.