Ήπαρ και χοληδόχος κύστη: Οδηγός για Καλή Λειτουργία και Μακροχρόνια Υγεία

Η τροφή ορθώς μας απασχολεί, αφού αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γευστικής και λειτουργικής μας καθημερινότητας, διερχόμενη διά του στόματος κατά μήκος του γαστρεντερικού σωλήνα. Προσαρτημένο σε αυτόν είναι το ήπαρ, το εργοστάσιο του ανθρώπινου οργανισμού, με τη χοληδόχο κύστη από κάτω, το όργανο αποθήκευσης και απελευθέρωσης της χολής εντός 30 λεπτών από τη λήψη τροφής. Η χολή παράγεται από το ήπαρ, συσσωρεύεται στη χοληδόχο κύστη με τη συμμετοχή νερού και ηλεκτρολυτών, και συμβάλλει στην πέψη των λιπαρών οξέων από τις τροφές που καταναλώνουμε.

Ακριβώς επειδή η έκκριση και έκχυση της χολής προς τη χοληφόρο οδό και το δωδεκαδάκτυλο όπου συναντά την τροφή, στοχεύει στη διάσπαση του λίπους που είναι και το δυσκολότερο μακροθρεπτικό συστατικό έναντι της πρωτεΐνης και των υδατανθράκων, το λίπος είναι αυτό που δύσκολα ο οργανισμός πέπτει όταν προκύπτουν παθήσεις της χοληδόχου κύστης, όπως είναι οι χολόλιθοι που αποτελούν και τη συνηθέστερη πάθηση. Η αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων που σχετίζονται με τη χοληδόχο κύστη είναι η αφαίρεση αυτής (χολοκυστεκτομή).

Πέτρες στη χολή και διατροφή

Μια διατροφή φτωχή σε λιπαρά είναι μονόδρομος όταν έχει διαγνωστεί χολολιθίαση (πέτρες στην χολή), και αυτό περιλαμβάνει να αποφύγετε όσο διαρκεί η θεραπεία τόσο τα κορεσμένα ζωικά λίπη όσο και τα ευεργετικά λιπαρά (αβοκάντο, λιπαρά ψάρια, ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς και σπόρους, ταχίνι, φυστικοβούτυρο). Ωστόσο, υπάρχουν ποικίλες εύγευστες διατροφικές λύσεις που ο/η διαιτολόγος-διατροφολόγος μπορεί να εντάξει στη διατροφική σας καθημερινότητα, όπως οι εξής:

• Αντί για αβοκάντο ή αυγό στο πρωινό à επιλέξτε ομελέτα με ασπράδι αυγού και σπανάκι, ψωμί ή φρυγανιά με ανθότυρο και ντοματίνια ή φρούτο επιλογής σας.
• Αντί για βούτυρο ή μαγιονέζα στο σάντουιτς à αλείψτε λίγη μουστάρδα και προσθέστε άφθονα λαχανικά όπως ντομάτα, μαρουλάκι, αγγουράκι, φρέσκο σπανάκι.
• Αντί για πλήρη γαλακτοκομικά à επιλέξτε γαλακτοκομικά χαμηλά σε λιπαρά, όπως ελαφρύ γιαούρτι και κεφίρ που μάλιστα έχουν προβιοτικά, γάλα με 1,5% ή 0% ακόμη καλύτερα, ανθότυρο ή μυζήθρα σε ελεγχόμενη ποσότητα (συμβουλευτείτε τον/τη διατροφολόγο σας αναφορικά τις ποσότητες και τα αγαπημένα σας τυριά).
• Αντί για χοιρινό, αρνί ή κατσίκι, εντόσθια ή λιπαρή κοπή μοσχαριού, αλλαντικά (μπέικον, ζαμπόν, γαλοπούλα, σαλάμι, προσούτο κ.α.), λουκάνικα ή επεξεργασμένο κρέας ταχυφαγείου (fast food) à καταναλώστε κοτόπουλο δίχως την πέτσα, άπαχο μοσχαράκι στην κατσαρόλα δίχως βούτυρο αλλά με την προσθήκη μυρωδικών και λίγου ελαιολάδου στο τέλος του μαγειρέματος.
• Αντί για λιπαρά ψάρια (π.χ. σολομός, σαρδέλα) ή τηγανητό ψάρι à επιλέξτε ψάρι ψητό ή ψαρόσουπα.
• Αντί για μείγμα ροφήματος σοκολάτας à προτιμήστε τσάι ή χαμομήλι με μέλι.
• Αντί για μπισκότα, κουλουράκια, κρουασάν, ντόνατ, γλυκά ή πίτσα à κάντε σπιτικές επιλογές ώστε να έχετε τον έλεγχο των θρεπτικών συστατικών για τα σνακ σας στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά ή στο ταξίδι.

Πρακτικές διατροφικές συμβουλές στη χολοκυστεκτομή

Αν κάποιος προβεί σε χολοκυστεκτομή, αυτό συνεπάγεται ότι η φυσιολογική λειτουργία της πέψης των λιπών από τη χολή θα επηρεαστεί και επομένως το άτομο αυτό θα πρέπει να αποφεύγει τα τηγανητά και τις λιπαρές τροφές. Μία δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά και ιδίως κορεσμένα λιπαρά είναι σημαντικό να γίνει τρόπος ζωής, διαφορετικά θα ακολουθήσουν συμπτώματα όπως πόνος, αέρια, φούσκωμα και διάρροια. Τροφές που σαφώς θα πρέπει να αποφεύγονται είναι τα επεξεργασμένα κρέατα όπως όλα τα αλλαντικά και λουκάνικα, τα λιπαρά κρέατα, το βούτυρο και η κρέμα γάλακτος, τα τηγανητά αυγά, τα σκληρά τυριά και τα προϊόντα αρτοσκευασμάτων όπως κέικ και μπισκότα που συν τις άλλοις μπορεί να περιέχουν φοινικέλαιο και καρύδα.

• Εναλλακτικά επιλέξτε άπαχα φρεσκομαγειρεμένα κρέατα όπως κοτόπουλο και γαλοπούλα, και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών όπως cottage cheese, ανθότυρο και μοτσαρέλα.
• Αφαιρείτε το ορατό λίπος από το κρέας και την πέτσα από τα πουλερικά.
• Ελέγχετε τις ετικέτες τροφίμων και προτιμάτε αυτά που αναγράφουν έως 3 γραμμάρια λίπους ανά 100 γραμμάρια προϊόντος.
• Οι επιλογές μαγειρέματος μπορεί να επηρεάσουν τα λιπαρά των φαγητών, γι’ αυτό είναι προτιμότερο το ψήσιμο στη σχάρα, το βράσιμο ή το μαγείρεμα στον ατμό και το ψήσιμο στο φούρνο.
• Μικρά και συχνά γεύματα είναι προτιμότερα από 1-2 μεγάλα, καθώς είναι πιο διαχειρίσιμα από το πεπτικό σύστημα από τη στιγμή που δεν υπάρχει η χολή.
• Μη βιαστείτε να επανεντάξετε τροφές πλούσιες σε φυτικές ίνες στο διαιτολόγιο σας, όπως προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα και λαχανικά. Συμβουλευτείτε διαιτολόγο-διατροφολόγο.
• Εξίσου σημαντικό είναι να υπάρχει ένα υγιές βάρος, καθώς υπέρβαρα άτομα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης χολολιθίασης.

Ήπαρ και διατροφή

Το ήπαρ (συκώτι) επιτελεί ένα ευρύ φάσμα καίριων λειτουργιών του οργανισμού, που περιλαμβάνουν την παραγωγή πρωτεϊνών, χοληστερόλης αλλά και της χολής, ενώ παράλληλα συμμετέχει στον μεταβολισμό του αλκοόλ και των φαρμάκων. Η συνύπαρξη υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας, παχυσαρκίας και απώλειας γλυκαιμικού ελέγχου σε ένα άτομο, πλήττει το ήπαρ εγκαθιδρύοντας φλεγμονή, ίνωση, κίρρωση και μεταβολική δυσλειτουργία (Metabolic Associated Steatotic Liver Disease, MASLD). Η στεάτωση ή λιπώδης διήθηση του ήπατος χαρακτηρίζεται από συσσώρευση λιπιδίων, ειδικότερα τριγλυκεριδίων, στα ηπατοκύτταρα ως απόρροια ενός χρόνια ανθυγιεινού τρόπου διατροφής και ζωής.

Σύμμαχος του ήπατος στην κατεύθυνση της πρόληψης φλεγμονής και στεάτωσης, είναι:

• Η διατήρηση ενός υγιούς βάρους και μιας φυσιολογικής σύστασης σώματος δίχως αυξημένο σπλαχνικό (ενδοκοιλιακό) λίπος, μέσα από διατροφή και άσκηση. Απευθυνθείτε σε διαιτολόγο-διατροφολόγο για μια επεξηγηματική ανάλυση σύστασης σώματος.
• Ποιοτικοί υδατάνθρακες μέσα από όσο το δυνατόν ανεπεξέργαστα προϊόντα ολικής αλέσεως, ελαφριά γαλακτοκομικά που έχουν προβιοτικά (γιαούρτι, κεφίρ), φρούτα και λαχανικά.
• Πρόσληψη πρωτεϊνών και από τις φυτικές πηγές αυτών (όσπρια, ξηροί καρποί και σπόροι, ταχίνι, φυστικοβούτυρο) συν ψάρια και θαλασινά, και όχι αποκλειστικά από κρέας και αυγό.
• Επικρατούντα τα ευεργετικά λιπαρά, όπως αβοκάντο, ελαιόλαδο, ψάρια και θαλασσινά, ξηροί καρποί και σπόροι, ταχίνι, φυστικοβούτυρο. Να αφαιρείται το ορατό λίπος από το κρέας και η πέτσα του κοτόπουλου.
• Η τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς επέρχεται με διατροφική εκπαίδευση και παρακολούθηση που στοχεύει στη δόμηση ισορροπημένων γευμάτων με συνδυασμούς ποικίλων αγαπημένων τροφών σε κατάλληλες ώρες γευμάτων.

Πηγές:

• Cleveland Clinic (2021) Gallbladder https://my.clevelandclinic.org/health/body/21690-gallbladder
• EASL-EASD-EASO Clinical Practice Guidelines on the management of metabolic dysfunction-associated steatotic liver disease (MASLD) (2024) https://www.journal-of-hepatology.eu/article/S0168-8278(24)00329-5/fulltext
• NHS Milton Keynes University Hospital – Dietary Advice for Gallbladder Disease https://www.mkuh.nhs.uk/patient-information-leaflet/dietary-advice-for-gallbladder-disease

Αδαμίδου Ιωάννα MS, RD Διαιτολόγος-Διατροφολόγος & Βιολόγος

Ακαδημαϊκή Υπεύθυνη Προγράμματος Διαιτολογίας, Μητροπολιτικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Η Αδαμίδου Ιωάννα έχει BS Nutrition & Dietetics από το Ohio State University, BSc (Honors) Applied Biology από το Kingston University και MSc Immunology από το King’s College London. Διετέλεσε Υπεύθυνη του Διατροφολογικού Κέντρου Bioiatriki+ Nutrition του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ και του Τμήματος Κλινικής Διατροφής της Βιοκλινικής Θεσσαλονίκης, έχοντας συμβάλλει στη δημιουργία αυτών σε επίπεδο οργανωτικό και λειτουργικό, σε σύζευξη με τις διαγνωστικές, ιατρικές και διατροφογενετικές υπηρεσίες του Ομίλου ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ. Είναι Ακαδημαϊκή Υπεύθυνη του Προγράμματος Διαιτολογίας του Μητροπολιτικού Κολλεγίου Θεσσαλονίκης, ενώ επί αρκετά έτη δίδαξε θεωρητικά και εργαστηριακά μαθήματα Διατροφής και Βιολογίας στο New York College σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Αποτελεί μέλος του Academy of Nutrition & Dietetics, έχοντας διατελέσει εκπρόσωπος της πολιτείας του Ohio στο Public Policy Workshop στο Capitol Hill της Washington DC το 2006. Διαθέτει αξιόλογη εμπειρία σε νοσοκομειακό περιβάλλον εντός και εκτός Ελλάδος, αλλά και στο διαιτολογικό της γραφείο όπου βλέπει άτομα με παχυσαρκία ή διατροφικές διαταραχές, παιδιά, ασκούμενους και αθλητές υψηλού επιπέδου.

Κοκοβίδου Μαρία – Θεογνωσία

Τελειόφοιτη Προγράμματος Διαιτολογίας, Μητροπολιτικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης