Ενυδάτωση & Αντιγήρανση: Ο Ρόλος του Συστήματος Ρενίνης-Αγγειοτενσίνης-Αλδοστερόνης

Της Μαρίας Γιαννακού / Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

Το σύστημα Ρενίνης-Αγγειοτενσίνης-Αλδοστερόνης (ΡΑΑ) εμπλέκεται στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, διαμέσου της αγγειοσύσπασης, της πρόσληψης νατρίου και της απέκκρισης καλίου. Τα τελευταία όμως χρόνια έχει επίσης ανακαλυφθεί ότι δρα και τοπικά σε ιστούς όπως το δέρμα, με λειτουργίες που σχετίζονται με μηχανισμούς γήρανσης, οξειδωτικού στρες, και ενυδάτωσης του δέρματος.

Τι είναι το Σύστημα ΡΑΑ;

Το σύστημα ΡΑΑ είναι ένας ομοιοστατικός μηχανισμός του κυκλοφορικού συστήματος, υπεύθυνος για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και τη διατήρηση ισορροπίας υγρών και ηλεκτρολυτών.

Ο ρόλος του ΡΑΑ στην ομοιόσταση των υγρών και της αρτηριακής πίεσης

Η ενυδάτωση είναι απαραίτητη για την ομοιόσταση και την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Το σώμα είναι εξοπλισμένο με ειδικούς μηχανισμούς  για τη ρύθμιση της ισορροπίας νερού και ηλεκτρολυτών, στους οποίους εμπλέκεται και το σύστημα ΡΑΑ.

Σε περιπτώσεις όπως για παράδειγμα πτώσης της πίεσης του σώματος ή έλλειψης νερού (αφυδάτωση), οι νεφροί απελευθερώνουν ρενίνη. Αυτή η ορμόνη μετατρέπει το αγγειοτενσινογόνο από το ήπαρ σε αγγειοτενσίνη Ι, η οποία μετατρέπεται στην ενεργή μορφή αγγειοτενσίνη ΙΙ (Aγγ II) με την καταλυτική δράση του μετατρεπτικού της αγγειοτενσίνης ενζύμου (ACE), το οποίο βρίσκεται στους πνεύμονες, στο αγγειακό ενδοθήλιο, στα αγγειακά σπειράματα και σε άλλα όργανα.

Η Αγγ ΙΙ αυξάνει την πίεση προκαλώντας συστηματική αγγειοσυστολή, ενώ παράλληλα προκαλεί την έκκριση αλδοστερόνης από τα επινεφρίδια, οδηγώντας σε κατακράτηση νατρίου και νερού από τους νεφρούς. Έτσι διατηρείται η ομοιόσταση των υγρών του σώματος και της αρτηριακής πίεσης.

Ωστόσο, η συνεχής ενεργοποίηση του ΡΑΑ μπορεί να είναι επιβλαβής και να οδηγήσει σε αυξημένη πίεση, νεφρικές και καρδιαγγειακές βλάβες.

Η επαρκής ενυδάτωση μπορεί να αποτρέψει την περιττή ενεργοποίηση του ΡΑΡ και να διατηρήσει η ομοιόσταση.

Φυσιολογική ενυδάτωση και  Ελαστικότητα Δέρματος

Όπως προαναφέρθηκε, το σύστημα ΡΑΑ συναντάται και τοπικά στο δέρμα επηρεάζοντας την κυκλοφορία, την κυτταρική ανανέωση και τη φλεγμονώδη απόκριση.

Η ενυδάτωση παίζει κύριο ρόλο στην υγεία του δέρματος αφού το 30% του συνολικού νερού του σώματος εντοπίζεται στο δέρμα. Η ελαστικότητα του δέρματος εξαρτάται από την ομοιόσταση νερού, την επαρκή αιμάτωση και την ακεραιότητα του εξωκυττάριου πλέγματος, κύρια συστατικά του οποίου είναι το κολλαγόνο και η ελαστίνη.

Η Αγγ II μπορεί επίσης να προάγει οξειδωτικό στρες και αποδόμηση του κολλαγόνου μέσω της ενεργοποίησης των μεταλλοπρωτεϊνασών, επιταχύνοντας έτσι τη γήρανση και τη μείωση της ελαστικότητας του δέρματος.

 Έτσι, η διατήρηση της ισορροπίας των υγρών του οργανισμού συμβάλλει στην αποφυγή της ενεργοποίησης του συστήματος ΡΑΡ και κατά συνέπεια στην νεανικότητα του δέρματος, την αποφυγή της ξηρότητας και την καθυστέρηση της εμφάνισης των ρυτίδων.

Γήρανση

Η γήρανση του οργανισμού προκαλεί προοδευτική φθορά των οργάνων, οδηγώντας σε μειωμένη λειτουργία των ιστών, αυξημένη ευπάθεια στο στρες ή στις ασθένειες και τελικά θάνατο. Σχετίζεται πιο συγκεκριμένα στο αρτηριακό επίπεδο με αλλοιώσεις σε διάφορες λειτουργικές και δομικές ιδιότητες των μεγάλων αρτηριών : την αυξημένη πυκνότητα και ακαμψία του αγγειακού τοιχώματος, την αύξηση της ταχύτητας και του μεγέθους του παλμικού κύματος, καθώς και την επιδείνωση της ενδοθηλιακής λειτουργίας που αποτελούν χαρακτηριστικά της αρτηριακής γήρανσης.

Αυτές οι αλλοιώσεις δημιουργούν γόνιμο έδαφος για καρδιαγγειακές παθήσεις σχετιζόμενες με την ηλικία. Αντιστρόφως, οι καρδιαγγειακές παθήσεις προκαλούν επιτάχυνση των επιβλαβών αυτών αλλαγών. Αρκετές ενδείξεις υποστηρίζουν τον σημαντικό ρόλο της συνεχούς ενεργοποίησης του συστήματος ΡΑΡ στην πρόκληση γήρανσης των αρτηριών, καθώς και των καρδιαγγειακών παθήσεων.

Ρόλος της Αγγ ΙΙ στην Γήρανση

Η Aγγ II διεγείρει τη NADPH οξειδάση σε ενδοκυτταρικό επίπεδο, με αποτέλεσμα την παραγωγή υπεροξειδίου και άλλων επιβλαβών ριζών. Η υπεροξείδωση αυτή μειώνει τη βιοδιαθεσιμότητα του προστατευτικού μονοξειδίου του αζώτου (NO) ενισχύοντας το συνολικό οξειδωτικό φορτίο και τα φλεγμονώδη μονοπάτια.

Η παραγωγή ενεργών μορφών οξυγόνου που προκαλείται από την Aγγ II μέσω του υποδοχέα AT1 , του κύριου υποδοχέα μέσω του οποίου η Αγγ ΙΙ ασκεί τις δράσεις της στο σώμα, προάγει την έναρξη της αγγειακής γήρανσης που σχετίζεται με λειτουργικές και δομικές αλλαγές των αιμοφόρων αγγείων που μπορούν να οδηγήσουν σε αγγειακές παθήσεις σχετιζόμενες με την ηλικία.

Οι ενεργές μορφές του οξυγόνου είναι σημαντικά μοριακά είδη που εμπλέκονται και στη γενική διαδικασία γήρανσης καθώς συμβάλλουν δραστικά στην εμφάνιση διαφόρων οργανικών βλαβών που σχετίζονται με την ηλικία, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, της υπέρτασης και της νεφρικής βλάβης.

Ως εκ τούτου, η Αγγ ΙΙ εμπλέκεται στη διαδικασία της γήρανσης, καθώς προκαλεί οξειδωτικό στρες, φλεγμονή και ίνωση, μηχανισμούς που έχουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της παρατηρούμενης φθοράς των αγγείων κατά τη φυσιολογική γήρανση.

ΡΑΑ Αναστολείς και Αντιγήρανση

Έρευνες σε υπερήλικες δείχνουν ότι οι γενετικές παραλλαγές του γονιδίου AGTR1, που κωδικοποιεί τον υποδοχέα ΑΤ1, οι οποίες οδηγούν σε μειωμένη έκφρασή του και συνεπώς σε μειωμένη λειτουργία του συστήματος ΡΑΑ μπορεί να συμβάλλουν στα εξής:

• Μείωση υπέρτασης
• Επιβράδυνση εξέλιξης αγγειακών βλαβών
• Μείωση φλεγμονής
• Επιβράδυνση έκπτωσης γνωστικών λειτουργιών
• Παράταση της διάρκειας ζωής

Έτσι, η αναστολή του συστήματος ΡΑΑ αποτελεί βασικό στόχο σε στρατηγικές αντιγήρανσης και επιδιώκεται με φάρμακα, όπως οι αναστολείς των υποδοχέων αγγειοτενσίνης (ARBs) και του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ACEIs), οι οποίοι εκτός της ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης, μειώνουν την παραγωγή ενεργών μορφών οξυγόνου, αναστέλλοντας την φλεγμονή που σχετίζεται με την γήρανση και επιταχύνοντας την επούλωση χρόνιων τραυμάτων.

Διατροφή και Φυσικοί Αναστολείς του ΣΡΑΑ

Την ίδια λειτουργία με τα φάρμακα επιτελούν και οι φυσικοί αναστολείς του ΡΑΡ τους οποίους μπορούμε να προσλάβουμε μέσω της διατροφής και διακρίνονται για τις αντιυπερτασικές, τις αντιοξειδωτικές και τις αντιγηραντικές τους ιδιότητες. Παρατίθενται παρακάτω μαζί με τις πηγές τους:

• Βιοενεργά πεπτίδια (γάλα, ψάρια, σόγια, αυγά)
• Ω-3 λιπαρά οξέα (λιπαρά ψάρια, σπόρους)
• Ρεσβερατρόλη (κόκκινο κρασί, σταφύλι)
• Κατεχίνες (πράσινο τσάι)
• Κουερσετίνη (κρεμμύδι, μήλα)
• Ελαιοκανθάλη (εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο)
• Σκόρδο

Συμπεράσματα

Συνολικά το σύστημα ρενίνης-αγγειοτενσίνης δρα προστατευτικά στον οργανισμό σε περιπτώσεις όπου απειλείται η ομοιόσταση του, όπως στην περίπτωση αφυδάτωσης ή χρόνιας φλεγμονής. Όμως, η υπερ-ενεργοποίηση του μπορεί να επιταχύνει την γήρανση και να επιβαρύνει την καρδιαγγειακή λειτουργία.

Κατά συνέπεια η ενυδάτωση αλλά και η διατροφή πλούσια σε φυσικά αντιοξειδωτικά είναι απαραίτητες για την επιβράδυνση της γήρανσης του δέρματος αλλά και γενικότερα για την διατήρηση της υγείας του οργανισμού.

Βιβλιογραφία

• Silva IMS, Assersen KB, Willadsen NN, Jepsen J, Artuc M, Steckelings UM. The role of the renin-angiotensin system in skin physiology and pathophysiology. Exp Dermatol. 2020 Sep;29(9):891-901. doi: 10.1111/exd.14159. PMID: 32697884.
• de Cavanagh EMV, Inserra F, Ferder L. Renin-angiotensin system inhibitors positively impact on multiple aging regulatory pathways: Could they be used to protect against human aging? Physiol Rep. 2024 Jun;12(12):e16094. doi: 10.14814/phy2.16094. PMID: 38924381; PMCID: PMC11200104.
• Benigni A, Cassis P, Remuzzi G. Angiotensin II revisited: new roles in inflammation, immunology and aging. EMBO Mol Med. 2010 Jul;2(7):247-57. doi: 10.1002/emmm.201000080. PMID: 20597104; PMCID: PMC3377325.
• Kobori H, Nangaku M, Navar LG, Nishiyama A. The intrarenal renin–angiotensin system: From physiology to the pathobiology of hypertension and kidney disease. Front Endocrinol (Lausanne). 2014;5:113. doi: 10.3389/fendo.2014.00113.
• Forrester SJ, Booz GW, Sigmund CD, Coffman TM, Kawai T, Rizzo V, Scalia R, Eguchi S. Angiotensin II signal transduction: An update on mechanisms of physiology and pathophysiology. Physiol Rev. 2018;98(3):1627-1738. doi: 10.1152/physrev.00038.2017.
• Benigni A, Orisio S, Noris M, Iatropoulos P, Castaldi D, Kamide K, Rakugi H, Arai Y, Todeschini M, Ogliari G, Imai E, Gondo Y, Hirose N, Mari D, Remuzzi G. Variations of the angiotensin II type 1 receptor gene are associated with extreme human longevity. Age (Dordr). 2013 Jun;35(3):993-1005. doi: 10.1007/s11357-012-9408-8. Epub 2012 May 9. PMID: 22569962; PMCID: PMC3636412.
•